Dünya tarihini incelediğimiz zaman karşımıza liderlerin kullandığı pek çok farklı unvan çıkar. Şah, şehinşah, padişah, kral, prens ve daha pek çok unvan ile tarihteki farklı devletlerde karşılaşabiliriz ancak sultan unvanı, Türk ve Müslüman devletlere özel bir unvandır. İslamiyeti kabul ettikten sonra Türk devlet liderleri arasında yaygın olarak kullanılan sultan unvanının ilk sahibi ise tarihin en başarılı devlet adamlarından biri olarak kabul edilen Gazneli Mahmut’tur.
Gazneli Mahmut, pek çok hükümdara göre oldukça kısa bir yaşam sürmüştür. Ancak tahtta kaldığı süre boyunca yaptığı seferler nedeniyle tarihin en önemli devlet adamlarından ve komutanlarından biri olarak kabul edilir. Özellikle hayatının son yıllarına kadar art arda yaptığı Hindistan seferleri, onun adını tam anlamıyla tarihe kazımıştır. Gelin sultan unvanını ilk kullanan Türk hükümdarı Gazneli Mahmut kimdir, biraz daha yakından tanıyalım.
Sultan unvanını ilk kullanan Türk hükümdarı kimdir? Gazneli Mahmut’u tanıyalım:
Mahmud Gaznevi ve Yemin el-Devlet Abdülkasım Mahmut ibn Sebük Tigin gibi isimlerle de anılan Gazneli Mahmut, 971 yılında bugün Özbekistan sınırları içinde bulunan Buhara kentinde dünyaya gelmiştir. Babası Sebük Tigin Türk asıllı bir Memlük komutanı, annesi ise Fars hanedanından gelen bir prensesti. Mahmud-ı Zâbulî lakabı da annesinden gelir.
Gazneli Mahmut, ilk gençlik yıllarından itibaren devlet işlerine oldukça meraklı biriydi. Bu merakı boşuna değildi çünkü kendisi bu konuda oldukça başarılıydı. Genç yaşta Horasan genel valisi olarak görev yapmaya başladı. Vali olarak görev yaptığı süre boyunca pek çok isyanın bastırılmasında ve kamu düzeni sağlanmasında önemli roller oynadı.
Sebük Tigin’in lider ve Gazneli Mahmut’un henüz bir vali olduğu dönemde, bölgedeki Türkler arasında İslamiyet yavaş yavaş yayılıyor ancak bu nedenle pek çok çatışma da yaşanıyordu. Bölgede küçüklü büyüklü pek çok devlet ve henüz devlet olmayan ama gücü elinde tutan topluluklar vardı. Yani Gazneli Mahmut’un tahta çıkacağı atmosfer pek de iç açıcı değildi.
Tahta çıkan Gazneli Mahmut’a sultan unvanını kim vermiştir?
Babası Sebük Tigin öldüğü zaman tahta Mahmut’un kardeşi İsmail’in geçmesini ister. İsmail tahta çıkar ancak Mahmut bunu kabul etmez ve sadık ordusu ile Gazne’ye saldırarak İsmali’i tahttan indirir. Sonunda Gazneli Mahmut, 998 yılında Gazne Devleti’nin başına geçer. Yapılacak çok iş vardır, çünkü ortalık epey karışıktır.
Gazneli Mahmut tahta çıktığı gibi çevresinde bulunan komşu devletlerle mücadeleye girişir. Önce Karahanlılar, sonra Seferiler ve son olarak da Samanoğulları ile büyük savaşlar verir. Bu savaşların elbette temel amacı kendi devletinin gücüne güç katmak ve olası tehditleri önlemektir. Savaşların diğer bir amacı ise henüz Türkler arasında yeni yeni yayılmaya başlayan İslamiyeti güçlendirmektir.
En sonunda tam anlamıyla bağımsız bir devlet kuran Gazneli Mahmut, Abbasi Halifesi Ahmed el-Kâdir bi’l-Lâh’a elçiler göndererek durumu bildirir. Halife, Gazneli Mahmut’a bir hil'at, taç, bayrak ve en önemlisi bir Menşûr gönderir. Menşûr ile birlikte artık Gazneli Mahmut, imparator anlamına gelen sultan unvanını kazanmış ve Gazneli Sultan Mahmut olmuştur.
Gazneli Sultan Mahmut, gözünü Hindistan’a dikiyor:
Çevresinde tehlike yaratan komşu devletleri bertaraf ederek kuzey sınırını güvence altına alan Gazneli Sultan Mahmut gözünü daha uzağa, Hindistan’a dikmiştir. O dönem Hindistan’da Müslüman sayısı hiç yok denecek kadar azdı. Hintliler puta tapıyorlardı ve onlarla mücadele edilmesi gerekiyordu.
Gazneli Sultan Mahmut, ilk Hint seferini 1001 yılında başlattı. Karşısında oldukça büyük bir ordu vardı. Daha da kötüsü, karşısındaki orduda yüzlerce fil vardı. Gazneli Mahmut, Türklerin benzersiz savaş taktiği olan turan ya da diğer adıyla hilal taktiğini uyguluyordu. Adım adım Hindistan içinde ilerliyordu ancak koca yer bir günde fethedilemezdi.
1001 ve 1027 yılları arasında farklı büyüklüklerde birliklerle Hindistan üzerine tam 17 sefer düzenlendi. Bazı seferden eli boş dönse de Gazneli Sultan Mahmut hiçbir zaman yılmadı ve mücadeleyi sürdürdü. Birçok bölgeyi ele geçiren Gazneli Mahmut, bu süreçte bir de gazi unvanı aldı ve Gazneli Gazi Sultan Mahmut olarak anılmaya başladı. Ancak yorgun düşmüştü.
Gazneli Gazi Sultan Mahmut’un ölümü:
Gazneli Mahmut, tahta çıktığı andan itibaren bir an olsun boş durmamış ve hayatının büyük bir bölümünü savaş meydanlarında geçirmiştir. Doktorların hiçbir tavsiyesini dinlemediği için sonunda yorgun düşmüş ve hastalanmıştır. 1030 yılında, henüz 58 yaşındayken hayatını kaybetmiştir. Tarihçilere göre Gazneli Sultan Mahmut, verem nedeniyle ölmüştür.
Her büyük hükümdar sonrası yaşanan olaylar, Gazneli Gazi Sultan Mahmut’un ölümü sonrası da yaşanmış yani tarih tekerrür etmiştir. 1040 yılında Selçuklu Devleti ile yaşanan Dandanakan Muharebesi ile birlikte Gazne Devleti güç kaybetmeye başlamış ve sonunda 1187 yılında Afgan yerlisi bir grup olan Gurlular tarafından Gazne Devleti ortadan kaldırılmıştır.
Gazneli Mahmut neler yapmıştır?
Gazneli Mahmut, tarihin gördüğü en önemli devlet adamlarından ve komutanlardan biri olarak kabul edilir. Vali olarak görev yaptığı sırada ve tahta çıktıktan sonra yaptıkları sayesinde tarihte önemli bir yer edinmiştir. Kendisi de bir şair olan Gazneli Mahmut, sarayında bilim insanlarına ve sanatçılara büyük önem vermiştir. Hatta Firdevsi tarafından kaleme alınan Şehname adlı eser, ilk kez Gazneli Mahmut’a sunulmuştur.
Gazneli Mahmut’un adını gerçek anlamda tarihe altın harflerle kazıyarak ona sultan ve gazi unvanını veren icraatları ise İslam adına yaptığı mücadelelerdir. Pek çok tarihçiye göre Gazneli Gazi Sultan Mahmut olmasa, Türkler arasında İslamiyet böyle başarılı bir şekilde yayılmazdı. Bugün Hindistan’da yaşayan milyonlarca Müslüman, İslamiyetle tanışmalarını Gazneli Mahmut’a borçludur.
Gazneli Gazi Sultan Mahmut döneminde, bölgedeki küçüklü büyüklü Türk devletleri tek bir inanç çatısı altında toplanmışlardır. Dış siyasete olduğu kadar iç siyasete de önem veren Gazneli Mahmut, halkın refahını her zaman ön planda tutmuş ve yaptığı sayısız savaş sırasında bile halkın mağdur olmasının önüne geçmiştir. Yani Gazneli Mahmut unvanının hakkını vererek gerçek bir sultan gibi hükmetmiştir.
Sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdar Gazneli Mahmut kimdir sorusunu yanıtladık ve Gazneli Mahmut’un hayatı hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Tarihteki olayları bugüne göre değil, yaşandığı döneme göre değerlendirmek gerekiyor. Gazneli Mahmut hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
