Batının ne zamandır hasta adam olarak gördüğü Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı’nı da kaybedince artık fiilen işgal edilmeye başlamıştır. Fakat Türk milleti bu duruma sessiz kalmamış ve Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde bir kurtuluş mücadelesi başlatılmıştır. Bu topraklarda yaşayan herkes o dönem hem canı hem de malı ile bu mücadeleye katılmıştır. Tekalif-i Milliye Emirleri işte bu kapsamda çıkarılan bir kararnamedir.
Tekalif-i Milliye Emirleri meclisin başkumandanlık yetkisi verdiği Atatürk tarafından çıkarılmıştır. Bu emirlerin nedeni, Yunan ordusunun artık Ankara sınırına kadar gelmiş olması ve son kalenin de yıkılmak üzere olmasıdır. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında büyük rol oynayan Tekalif-i Milliye Emirleri nelerdir, ne zaman çıkarıldı, amacı nedir gibi merak edilen soruları gelin tarihsel gerçekler ışığında tüm detaylarıyla inceleyelim.
Tekalif-i Milliye Emirleri nedir? Her şey Türk ordusunun geri çekilmesi ile başladı:
Türk topraklarının yabancı güçler tarafından fiilen işgal edilmesi üzerine Türk milleti kendi çapında örgütlenerek düşmana karşı çıkmaya başladı. Atatürk’ün Samsun’a çıkışı, kongreler yapılması ve Millet Meclisi’nin açılması ile birlikte bu güçler Kuvâ-yi Milliye adı altında toplandı.
Kuvâ-yi Milliye büyük bir güce sahip değildi. Yeterli silahı, kıyafeti ve hatta yiyeceği bile yoktu. Tüm bunlara rağmen düşmana tüm gücüyle direndi ancak İkinci İnönü Savaşı sırasında batının imkanlarını kullanarak saldıran Yunan ordusu 10 Temmuz 1921 günü büyük bir atak yaptı ve Türk ordusu geri çekilmek zorunda kaldı.
Türk ordusunun geri çekilmesi mecliste büyük tartışmalara neden oldu ancak usta bir asker olan Atatürk, bunun askeri bir taktik olduğunu ve yenilmek anlamına gelmediğini söyledi. Ordunun yalnızca dinlenmeye, yeniden mevzi almaya ve desteğe ihtiyacı vardı. İyi ama elde yok avuçta yok nasıl olacak?
Tekalif-i Milliye Emirleri ne zaman çıkarıldı? Mustafa Kemal Paşa, meclis tarafından başkumandan ilan ediliyor:
Mecliste tartışmalar sürdüğü sırada 23 Temmuz 1921 tarihinde Yunan Kralı Konstantin başkanlığında Kütahya’da bir divan toplantı ve Ankara’ya saldırı düzenlenmesi kararı alındı. Ankara son kaleydi ve meclis buradaydı. Ankara’nın düşmesi demek, Kurtuluş Savaşı’nın kaybedilmesi ve Anadolu topraklarının Yunan işgaline terk edilmesi demekti. Acil ve radikal kararlar alınması gerekiyordu.
Millet Meclisi, 5 Ağustos 1921 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine Başkumandanlık Tevcihi Hakkında Kanun isimli bir kanunu oybirliğiyle kabul etti ve Mustafa Kemal Paşa’ya başkumandanlık yetkisi verildi. Vakit sınırlıydı, art arda pek çok önemli karar alınması gerekiyordu. Bunlardan bir tanesi de on emirden oluşan Tekalif-i Milliye Emirleri oldu.
Tekalif-i Milliye Emirleri nelerdir?
- 1 numaralı emre göre; her kazada ücretsiz çalışacak Tekalif-i Milliye komisyonları kuruldu, bu komisyonlarda toplanan malzemeler ihtiyaçlar doğrultusunda ordu birimlerine gönderildi.
- 2 numaralı emre göre; her aile bir çamaşır, bir çift çorap, bir çarık hazırladı ve komisyona verdi. Veremeyecek fakir aileler yerine bunları zengin aileler verdi.
- 3 numaralı emre göre; tüccarların elinde bulunan kumaş, ayakkabı, çivi, nal demiri ve benzeri malzemelerin yüzde 40’ına parası daha sonra ödenmek üzere el konuldu.
- 4 numaralı emre göre; buğday, un, kuru bakliyat, şeker, gaz, sabun, yağ, çay, mum ve benzeri malzemelerin yüzde 40’ına parası daha sonra ödenmek üzere el konuldu.
- 5 numaralı emre göre; halkın tüm taşıtları ayda bir kez yüz kilometre mesafeye kadar ücretsiz olarak asker taşıdı.
- 6 numaralı emre göre; ordunun beslenmesi ve giyimi için gerekli sahipsiz tüm malzemelere el konuldu.
- 7 numaralı emre göre; halkın elinde bulunan tüm silah ve cephane Tekalif-i Milliye komisyonlarına teslim edildi.
- 8 numaralı emre göre; benzin, makine yağı, lastik, tutkal, kablo, pil, tel ve benzeri malzemelerin yüzde 40’ına parası daha sonra ödenmek üzere el konuldu.
- 9 numaralı emre göre; demirci, marangoz, dökümcüler ile kılıç ve benzeri eşyalar üretebilecek esnaf ordu için üretim yaptı.
- 10 numaralı emre göre; halkın elinde bulunan araba, at arabası, kağnılar ile bunları çekecek binek hayvanlarının yüzde 20’sine ordu adına el konuldu.
Tüm bu emirler ne anlama geliyor, Tekalif-i Milliye Emirleri’nin amacı nedir?
Başkumandan ilan edilen Mustafa Kemal Paşa, içinde Tekalif-i Milliye Emirleri’nin de olduğu 48 adet kararname çıkarmıştır. Yayımlanan emirler, komisyonlar tarafından uygulandı. Emirler kapsamında kimsenin malı zorla elinden alınmadı, yalnızca fazla olanlar alındı ve bunların büyük bir kısmı savaş kazanıldıktan ve Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra 1929 yılına kadar halka geri ödendi.
Tekalif-i Milliye Emirleri’ni incelediğimiz zaman duygulanmamak elde değil çünkü düşmana karşı mücadele eden askerin bırakın silahı, çorap ve ekmek gibi temel ihtiyaçlarının bile eksik olduğunu görüyoruz. Bu kapsamda çıkarılan kararnameler ile yapılmak istenen, o dönem temel insani ihtiyaçlardan bile yoksun kalmış Türk ordusunun güçlenmesiydi.
Tüm bu kararnameler işe yaradı. 23 Ağustos 1921 tarihinde başlayan ve 13 Eylül 1921 tarihine kadar süren Sakarya Meydan Muharabesi’nde Tekalif-i Milliye Emirleri sayesinde güç kazanan Türk ordusu, Yunan askerlerini geri püskürtmeyi başardı. Kurtuluş Savaşı’nın dönüm noktası olarak görülen bu muharebe sayesinde en sonunda adım adım zafere giden yola girildi.
Mustafa Kemal Atatürk, Tekâlif-i Millîye Emirleri’ni hangi yetkiye dayanarak çıkarmıştır?
Bugün bazı Atatürk ve cumhuriyet düşmanlarının asılsız iddialarında Atatürk’ün bir diktatör olduğunu ve Tekâlif-i Millîye Emirleri ile halkın malını gasp ettiğini duyarsınız. Atatürk, Tekâlif-i Millîye Emirleri ve diğer kararnameleri kendisine meclis tarafından verilen başkumandanlık yetkisine dayanarak çıkarmıştır.
Mustafa Kemal Paşa’ya verilen başkumandanlık yetkisi 5 Ekim 1921, 5 Şubat - 5 Mayıs 1922 tarihinlerin uzatılmış ve 20 Temmuz 1922 günü süresiz hale getirilmiştir. Bu yetki yalnızca savaş kararlarını kapsıyordu. Çünkü fiilen işgal edilen bir ülkede gerçekleştirilen savaşta anlık kararlar alınması gerekir ve o dönem mecliste bulunan bazı padişah taraftarları ile batı hayranları bilerek bu süreci geciktiriyordu. Yani içeride de düşman vardı.
Şimdi tarihe şöyle bir bakalım ve düşünelim; hiç meclisten yetki isteyen diktatör olur mu? Hiç her kararında meclise danışan diktatör olur mu? Hiç koca ülkeyi kurtarıp da yapabilecekken kendini kral ilan etmeyip cumhuriyet kuran diktatör olur mu? Hiç savaş sırasında el koymak zorunda kaldığı malzemelerin parasını halkına geri ödeyen diktatör olur mu? Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
