Ekonominin nasıl toparlanabileceği ile ilgili çözümler, vatandaş olarak bizlerin de kafasını kurcalıyor. Biliyorsunuz ki 2005 yılında Türk lirasından atılan 6 sıfır, o dönemki ekonomimizi toparlarken bize destek olmuştu.
TÜİK verilerine göre 2023 yılının TÜFE oranı %38,21 olarak açıklandı. Bu oranları tek haneleri rakamlara indirebilmek için ise aklımıza gelen soru şu oldu: 2005 yılındakine benzer bir uygulamayla Türk lirasından sıfır atsak ne olur? Ama bu kez 6 tane değil, 1 tane... Bunu anlayabilmek için önce yakın geçmişte 6 sıfır atıldığında ne olduğunu hatırlayalım.
Türk lirasından 6 sıfır atılmasının sebebi neydi?
2005 yılında, paramız henüz hafiflemeden önce sayısal olarak dünyanın en büyük kupürlü banknotunu biz kullanıyorduk (20.000.000 TL). Her ne kadar “5 milyona” ekmek almaya alışmış olsak da bu durum -özellikle dış pazarda- paramızın itibarını etkiliyor ve kafa karışıklıklarına sebep oluyordu. Zira herkes yüzlerden, binlerden bahsederken; biz çok daha büyük sayılar konuşuyorduk. (Milyonlar, milyarlar, trilyonlar gibi.)
2004 yılında dünya üzerindeki en büyük banknotlardan bazıları şu şekildeydi:
| Ülke | Kupür | Dolar Karşılığı |
| Endonezya | 100.000 | 12,0 |
| Kamboçya | 100.000 | 25,1 |
| Lübnan | 100.000 | 66,0 |
| Mozambik | 100.000 | 4,2 |
| Paraguay | 100.000 | 16,1 |
| Vietnam | 500.000 | 6,4 |
| Romanya | 1.000.000 | 31,0 |
| Türkiye | 20.000.000 | 15,0 |
Tüm işlemlerde sadelik ve enflasyonun tek haneli rakamlara düşürülmesi umuduyla da 2005 yılında Türk lirasından 6 sıfır atıldı. Ancak tahmin edersiniz ki bir ülkenin para biriminde böyle büyük bir değişiklik yapmak kolay değil. Dolayısıyla bu sıfırlar atılmadan önce bunun için bir dizi hazırlık yapılmış ve ekonomi bu değişikliğe hazırlanmıştı.
Türkiye, liradan 6 sıfır atılmadan önce ve sonra zaten halihazırda ekonomisini toparlıyordu.
Bu durumun en büyük etkenlerinden biri IMF’nin “standy by” programına dahil olmamız ve 8 yıllık süreçte yaklaşık 45 milyar dolarlık fon kullanmamızdı. Avrupa Birliği müzakerelerinin hızlanması ve IMF desteğiyle birlikte ülkeye daha fazla döviz girdi.
Yine o dönem yapısal değişiklikler yapılmış; bazı bankalar TMSF’ye devredilmiş ve sermayeler güçlendirilmişti. Devletin giderleri düşürülmüş, bütçe açıkları kontrol altına alınmaya başlanmıştı.
Artan döviz girişiyle birlikte de liradan atılan 6 sıfır, halkın kafasını karıştırmış olsa da ekonominin gidişatına olumlu yönde destek olmuştu. Ancak burada önemli bir nokta var: O yıllarda zaten ekonomimiz toparlanmaya başlamıştı ve dolayısıyla 6 sıfır atılması da yalnızca bu duruma yalnızca destek oldu ve para birimimizi sadeleştirip itibarını arttırdı. Peki şimdi ne durumdayız?
1 sıfır atmaya kalksak, benzer bir etki görebilir miyiz?
Dolar ve Euro’daki artış bir süredir devam ediyor. Dolayısıyla "TL'den aramızdan 1 sıfır atsak döviz kurlarına yetişebilir miyiz?" diye düşündük ve elbette ki bunu düşünen ilk biz değildik. Hatta belki sizin de aklınıza gelmiş ve bu yazıya tıklarken bile "Benim de aklıma gelmişti" demiş olabilirsiniz. Hepimizin aklına gelebilecek bu soruyla ilgili en tatmin edici cevaplardan biri ise Ekonomist Mahfi Eğilmez'den gelmiş.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, şu anda TL’den bir sıfır atılmasının piyasada pek bir etki yaratmayacağını zira öncelikle bunun için yapısal reformlar yapılması gerektiğini yazısında açıklamış. Aynı zamanda şu anda ülkemizin bütçe açığındaki artış göz önüne alındığında da TL’den bir sıfır atmanın yalnızca kafa karışıklığı yaratacağını da uygun bir dille anlatıyor. Yani önce para biriminden 0 atmak için iç ekonomimizi toplamamız gerekiyor. Peki bunun için çözüm ne?
Mesela bir süre önce Birleşik Arap Emirlikleri ile yaptığımız 51 milyar dolarlık anlaşma, 2005’te IMF’nin sağladığı sermaye ile benzer bir etki yaratabilir mi?
Bu konuya ise Ekonomist Ali Ağaoğlu’nun ilginç bir cevabı var. Kendisi konuyla ilgili yaptığı açıklamada Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelecek olan "50 milyar doların 10 milyarının yolda kaybolacağını" söylüyor. Ancak aynı miktar IMF’den gelecek olsaydı bu paranın piyasadaki etkisinin neredeyse 500 milyar dolar olmasını tahmin ettiğinin de altını çiziyor.
Bunun nedeni birinin katı kurallarla ve yapısal denetim şartlarıyla veriliyor olması ve dolayısıyla ekonomiyi toparlamaya çok büyük etki sağlaması; diğerinin ise bir mal veya hizmet karşılığı veriliyor olması.
Peki ne değişti de 2005'te 6 sıfır atabildiğimiz ekonomimiz şu anda 1 sıfır atmamıza bile müsaade etmiyor?
Geriye dönüp baktığımızda 2005 yılında da ekonomimize katkı sağlayan en büyük etkenlerden biri IMF’nin "stand by" programına bağlı olmamız ve bu sebeple hem döviz girişimizin artması hem de bütçe açığımızın bir nebze olsun kontrol altında olmasıydı.
Ancak şu anki durumda bütçe açığımız oldukça fazla. Mahfi Eğilmez’in de yazısında paylaştığı gibi; geçtiğimiz yıl öngörülen 1,7 trilyon liralık gider, yıl sonunda ek bütçe kanunuyla 2,8 trilyon lira oldu. Üstelik bunlar 2023 yılının henüz başındayken yaşadığımız Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden önceydi. Dolayısıyla bu yıl bütçe açığımızda depremlerin de etkisini göreceğiz.
Özetlemek gerekirse; körfezden gelen para da ekonomimizi kurtarıp “TL’den sıfır atalım” seviyesine gelmemizi sağlamayacak. Kaldı ki uzmanlar da TL'den 1 sıfır atmak için önce ekonomimizi toplamamız gerektiğini ancak ekonomimizin de körfezden gelecek parayla kurtulmasını beklemediklerini dile getiriyor.
Şu anda böyle bir adım atılması halinde “milyon, milyar” demeyi bırakamamış nenelerimize, dedelerimize bir de bu durumu açıklayamazdık zaten. Neyse...
Zimbabve gibi ülkelerde ise trilyonluk banknotlarla alışveriş yapılmaya devam ediliyor:
Bu konu da ilginizi çekebilir:
