Karantina günlerini hatırlayalım. Özellikle sokağa çıkma yasaklarıyla ilk kez karşı karşı kaldığımız 2020 yılında koşa koşa stokladığımız ürünlerin başında tuvalet kağıdı geliyordu. Yokluğunun düşüncesine bile tahammül edemediğimiz tuvalet kağıdı, bir zamanlar hiç yoktu. Peki, madem öyle, o dönemin insanları ne yapıyordu da günümüzün olmazsa olmazı tuvalet kağıdının yerini dolduruyordu?
Tuvalet kağıdının atasının, üzerine sünger takılmış bir çubuktan ibaret olduğu tahmin ediliyor. Çubukla başlayıp bildiğimiz tuvalet kağıdıyla sonuçlanan bu enteresan ve köklü hikayenin detaylarını birlikte inceleyelim istedik. İşte acil durumlarda aklımıza düşmeyi başarabilen tuvalet kağıdının doğuş öyküsü…
Üzerine sünger takılı çubuk: Tersorium
Romalılar döneminde kullanıldığı bilinen tersorium; tuzlu veya sirkeli suya batırılmış, üzerinde sünger takılı olan bir çubuk. Antik Roma’nın umumi tuvaletlerinde kullanıldığı bilinen bu çubuğun tuvalet kağıdı işlevi görüp görmediği arkeologlar tarafından tam da netleştirilmiş değil. Arkeologlar, tersoriumların kişisel temizlenmede değil, tuvalet temizlemede kullanılmış olabileceği ihtimali üzerinde de duruyor. İhtimaller dahilinde tersoriumların tuvalet kağıdının atası olduğunu söylemek yine de mümkün.
1900’lerde karşımıza hijyen çubukları çıkıyor
Çin’in kuzeybatısına, antik İpek Yolu üzerine doğru uzandığımızda; 1992’de bu bölgede de arkeologlar tarafından tuvalet kağıdının sinyallerini veren bir başka alet karşımıza çıkıyor: Hijyen çubuğu. Arkeologlar, bambudan yapılmış ve kumaşlara sarılmış 7 hijyen çubuğunun kişisel temizlenmede kullanılmak üzere tasarlandığı kanısına yapılan mikroskobik analizlerle varıyor. 2 bin yaşında olduğu anlaşılan çubuklar, insan dışkısıyla kaplı halde bulunuyor. Dışkının insana ait olduğu, analizler sonucunda, içinde bulunan bağırsak parazitleriyle birlikte ortaya çıkıyor. Tersoriuma kıyasla insanların kendileri için yapıp kullandıkları net olan hijyen çubuklarının, İpek Yolu üzerinden türlü hastalıkların taşınması konusunda da çok etkili olmuş bir alet olduğu arkeologlar tarafından ortaya çıkarılan bir başka önemli bulgu.
6. yüzyılda tuvalet kağıdı vardı!
Tuvalet kağıdının, 6. yüzyılda zengin Çinli aileler tarafından kullanıldığı söyleniyor. Öte yandan 14. yüzyılda, Çin’in Zheijang bölgesinde yılda 10 milyon paket tuvalet kağıdı üretiminin yapıldığı biliniyor ki bu da tuvalet kağıdının varlığından öte seri üretimine dahi geçildiğine işaret ediyor. Çin, tuvalet kağıdı üretimi ve kullanımıyla fazlasıyla haşır neşir vaziyetteyken Avrupa ve Amerika’da ise durumlar pek de öyle değil! Tuvalet kağıdının Avrupa ve Amerika’ya varışı, 1800’lü yılların sonuna denk düşüyor. Her iki kıtada da tuvalet konseptinin olmayışı, geç oluşması; tuvalet kağıdının bu iki kıtadaki sürecini geciktiriyor.
Tuvalet kağıdının alternatifi olarak neler kullanılıyordu?
Zenginler; kenevir, yün ve bez üçlüsüne tuvalet kağıdı görevi yüklerken, yoksul kesim çok daha ilkel yöntemlerle bu ihtiyacı karşılamak zorundaydı: Tuvaleti dereye yapıp temizliği suyla, ağaç yapraklarıyla, deniz kabuklarıyla, yosunla temizlemek gibi.
Bunun yanı sıra denizciler, eskiyen halatların ipleri yardımıyla temizlenirken Kutuplara yakın bölgelerde yaşayan insanlar kar ile temizlenmeyi tek çare olarak görüyordu.
Tuvalet kağıdı ne zaman ticari hale geldi?
14. yüzyılda Zheijang’da toplu tuvalet kağıdı üretimi yapıldığından bahsetmiştik; ancak buradaki üretimin ticari bir kaygı güderek yapılmadığını da hatırlatmak isteriz. Tuvalet kağıdının ticarileşmesi, 1857’ye dayanıyor. Amerikalı mucit Joseph Gayetty, işi ticarete dökme fikriyle günümüzün tek pakette 100’lü şekilde bulunan tuvalet kağıtlarını aloe vera aromalı olarak üretince; tuvalet kağıdının ticari serüveni başlamış oluyor. Tabii akıl akıldan üstündür. Tam 10 yıl sonra, 1867’de, toptancılıkla uğraşan Edward, Clarence ve Thomas kardeşler; tuvalet kağıtlarını aloe veralı değil, bildiğimiz klasik haliyle üretince; üretim maliyeti de düşüyor. Bu da kardeşlere kazanç olarak geri dönüyor. Anlayacağınız, günümüzün rulo şeklinde satılan klasik tuvalet kağıtlarını; bu üç kardeşin ticari zekasına borçlu sayılırız.
