2016 yılında Brezilya’nın Rio kentinde yapılan olimpiyatların açılış seremonisinde eski tip tek motorlu bir uçak uçuruldu ve Brezilyalı Alberto Santos-Dumont uçağın mucidi olarak anıldı. Nasıl? Uçağı Wright Kardeşler adıyla anılan Amerikalı Orville Wright ve Wilbur Wright icat etmemiş miydi? Bugün uçağı kim icat etti diye sorsanız Amerikalılar başka, Avrupalı ve Latin Amerikalılar ise başka bir yanıt verirler.
Konu Edison - Tesla olayından biraz daha karmaşık çünkü bu noktada tartışılan uçağın tanımı. Kimi uzmanlar Wright Kardeşler’in kendi başına uçan bir taşıt üretmediklerini, desteksiz çalışan ilk uçağın Santos-Dumont tarafından yapıldığını söylüyorlar. Bu arada bir de Gustave Whitehead ismi var ki ortalığı iyice karıştırıyor. Gelin uçağı kim icat etti sorusunu yanıtlamaya çalışalım.
Wright Kardeşler’in uçağı:
Wright Kardeşler adıyla anılan Orville Wright 1878 - 1948 tarihleri arasında, Wilbur Wright 1867 - 1912 tarihleri arasında yaşamış havacı mucit kardeşlerdir. Wright Kardeşler tarafından yapılan uçak ilk kez 17 Aralık 1903 tarihinde saat 10.35’te Amerika Birleşik Devletleri’nin Kuzey Karolina Eyaleti'nin Kitty Hawk kasabası yakınından havalandı.
Wright Kardeşler’in uçağı ilk denemede havada 12 saniyede kaldı ve 37 metre mesafe katetti. İki pervaneli olan bu uçağın kısa süre bile olsa havada kalması nedeniyle Wright Kardeşler ilk motorlu uçağın mucitleri olarak kabul edildiler. Ancak bu durumu herkes kabul etmedi çünkü bu uçuş her zaman biraz şüpheli görüldü.
Alberto Santos-Dumont’un uçağı:
1873 - 1932 yılları arasında yaşamış olan Brezilyalı Alberto Santos-Dumont, kendini havacılığa adamış ve hayatının büyük bir bölümünü Fransa’nın başkenti Paris’te geçirmiştir. Henüz uçaklar ortada yokken Santos-Dumont sıcak hava balonları ve erken dönem zeplinler icat ederek gökyüzünü keşfe başlamıştı.
Takvimler 23 Ekim 1906 tarihini gösterdiği zaman 14-bis isimli, Aro Club de France ve Fédération Aéronautique Internationale tarafından onaylanmış ilk motorlu uçağı uçurdu. 14-bis, yerden yaklaşık 5 metre havalandı ve yaklaşık 60 metre mesafe katetti. 25 metreden uzun uçan ilk uçak olarak kabul edilerek Deutsch-Archdeacon Ödülü'ne bile layık görüldü.
Tartışma nerede başlıyor?
Görüldüğü üzere Wright Kardeşler, Santos-Dumont’tan yıllar önde uçmuşlar ve hatta hava epey kalmışlar. Peki sorun ne? Sorun şu ki kimse Wright Kardeşler’in ilk denemesini görmedi. Santos-Dumont ise bu denemeyi halka açık bir şekilde yaparak herkese uçağın mucidi olduğunu duyurdu.
Brezilyalı fizikçi Henrique Lins de Barros, Wright Kardeşler’in yaptığı uçağın uçmadığını, yalnızca uzun mesafeli bir sıçrama yaptığını söylüyor. Brezilyalı uzmanların iddialarına göre Wright Kardeşler’in uçağı bir ray, mancınık ya da eğim benzeri bir yardım ile havalandı. Yani kendi başına uçan bir makineden söz etmek mümkün değil diyorlar.
Santos-Dumont tarafından yapılan uçak kendi başına havalandı, planlandığı süre havada kaldı ve kontrollü bir şekilde yere indi. Wright Kardeşler’in uçağı ise bir şekilde havalandı, süzüldü ve bir şekilde yere indi. Washington Ulusal Hava ve Uzay Müzesi Havacılık Bölümü Başkanı Peter Jakab, bu iddiaları yalanlayarak havada bir dakikaya yakın kalan bir uçağın kendi gücü olmadan bu başarıyı yakalayamayacağını söylüyor.
Peki ya Gustave Whitehead?
Gustave Whitehead, 1874 - 1927 yılları arasında yaşamış Alman asıllı bir Amerikalıdır. Whitehead hayatı boyunca motorlar, planörler ve pek çok farklı uçan makine icat etmiştir. Kendisi Wright Kardeşler’den yıllar önce tek motorlu bir uçakla uçtuğunu iddia etmiştir.
Gustave Whitehead’ın bu iddiaları ancak 1935 yılında ciddiye alındı ve araştırılmaya başladı. O günden günümüze kadar konu hakkında onlarca farklı inceleme ve araştırma yapılarak kitaplaştırıldı. Son olarak 24 Ekim 2013 tarihinde 38 hava tarihçisinin ortak açıklaması ile Gustave Whitehead’ın iddiaları yalanlandı.
Uçağı kim, ne zaman icat etti?
Maalesef uçağı kimin, ne zaman icat ettiğini kesin olarak söylemek mümkün değil. Çünkü icatlar böyledir. Aynı dönem, dünyanın farklı noktalarındaki insanlar benzer şeyler düşünürler ve ortaya bazı ürünler koyarlar. Sonuç olarak kimse kolay kolay bu benim icadımdır diyemez. Resmi kayıtlar ise Wright Kardeşler’i yazar.
Konuyu daha da ilginç hale getiren, Wright Kardeşler’in ilk pilot lisansına sahip kişiler olmamalarıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk resmi uçusu 4 Haziran 1908 tarihinde Kanadalı Glenn H. Curtis tarafından June Bug adı verilen ve dışarıdan yardım almadan havalanan bir uçakla yapılmıştır. Glenn H. Curtis 1, Wright Kardeşler ise 4 ve 5 numaralı pilot lisansının sahibidir.
Konuya objektif bir şekilde yaklaşmak gerekirse Gustave Whitehead’in çalışmaları Wright Kardeşler’e ilham vermiş ve Alberto Santos-Dumont başarılı bir prototip yaparak Glenn H. Curtis’in ilk resmi uçuşu yapmasını sağlamıştır. Bize kalan ise bu aydınlık zihinlere saygı duruşunda bulunmak olmuştur.
Bugünün vazgeçilmez ulaşım aracı olan uçağı kim, ne zaman icat etti sorularını yanıtladık ve havacılık tarihine imza atan bazı önemli isimlerden bahsettik. Sizce uçağı kim icat etti? Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
