Uçakla yolculuk yaparken hepimizin aklına “uçağın motoru bozulursa ne olur?” sorusu gelmiştir. Hatta hava şartlarının kötü olduğu yolculuklarda bunu daha fazla düşünüyor olabiliriz. Ancak uçağın bir motoru bozulsa dahi sorundan haberdar olmayabiliriz. Çünkü bir motorun durması uçuşu engelleyecek ya da bir kazaya neden olacak bir büyük bir sorun değildir.
Uçağın bir motoru bozulduğunda ya da tamamen durduğunda olacaklardan bahsetmeden önce uçaklarının uçuşunun arkasındaki fiziği anlatmak gerekir. Hepimiz uçakları tek bir uçan birim olarak düşünürüz. Aslında durum bundan farklıdır. Uçaklarda iki temel bileşim uçmayı sağlar: Motorlar ve kanatlar.
Uçakların motorlarının çalışması en basit şu şekilde açıklanabilir: Hava, uçak motorunun içine çekilir ve burada yakıtla beraber kontrollü bir oranda yakılır. Bu hava/ısı karışımı genişler ve bir pistonu iter. Böylece bir krank mili ve pervane döner. Her silindirin içinde bulunan pistonlar, dört adımdan oluşan bir döngüyü devam ettirerek kuvvet oluştururlar. Bir uçağın motoru, bu şekilde çalışarak uçağı ileri itmek için tasarlanmıştır.
Motorların hızla ileri itmesinin yanı sıra uçak, havada kanatların üzerinde hareket eder. Uçak kanatlarının kavisli tasarımı, uçağı gökyüzünde tutan kuvveti ortaya çıkarır. Uçağın kanatları, uçuş sırasında havanın yukarı ve aşağı yönlendirilmesini sağlar. Böylece hava basıncını değiştirir. Kanadın kavisli üst kısmı hava basıncını düşürürken, kanadın düz alt kısmı hava basıncının artmasına neden olur. Kanadın bu şekilde kontrollü bir hava akımı oluşturması, uçağın gökyüzünde yukarı doğru hareket etmesini sağlarken, motorlar da ileri doğru hareketi sağlarlar.
Uçağın bir motoru durursa ne olur?
Uçak 30.000 feette yoluna devam ederken bir motorunun bozulması herkesin kulağına bir felaket haberi gibi gelebilir. Ancak bu durum mutlak bir kaza demek değildir. Aslında motor arızası nedeniyle gerçekleşen uçak kazalarının oranı sadece 50 milyonda 200’dür. Bunlar oldukça güvenli oranlardır.
Uçak motorları, motor içindeki mekanik problemler, türbin veya panellerdeki hasar, yağ sızıntısı, yakıt kirlenmesi veya motora kuş girmesi gibi nedenlerle durabilir. Bu tür arızalar nadir olmakla beraber başta pilotlar olmak üzere tüm uçuş ekibi bu gibi durumlar için eğitimlidir.
Uçaklarda tek bir motorun arızalanması ciddi bir sorun olarak kabul edilmez. Çünkü bu yönetilebilir bir sorundur. 4 motoru bulunan Boeing 747 veya Airbus 340 gibi uçaklar bir motorun arızasından ortaya çıkacak boşluğu doldurabilecek mekanik donanıma sahiplerdir. İki veya üç motoru olan Boeing 737 veya Boeing 727 gibi uçaklar için bile bir motorun çalışmaması büyük bir sorun değildir. Çünkü bu uçaklar da tek bir motorla 5-6 saat uçabilecek teknolojiye sahiplerdir.
Bir motorun arıza yapması bir kazaya neden olmamakla beraber pilotların bazı ayarlamaları yapmaları gereken durumlardır. Bir motorun kaybedilmesi, uçağın maksimum gücünün azalacağı anlamına gelir. Bu nedenle kalan motorlarla farkın telafi edilmesi gerekir. Ayrıca bu durum, uçuş sırasında asimetrik bir kuvvet yaratacaktır. Dümen pedalları kullanılarak bu asimetri pilotlar tarafından telafi edilir.
Ayrıca bir motorun arızalanması güç ve hızda azalmaya neden olacağı için 30.000 feette yolculuk edilemez. Bunun yerine pilot daha düşük bir irtifayı tercih etmelidir. Bu noktada 15.000-20.000 feette seyir devam ettirilmelidir.
Motor arızası nedeniyle sadece iniş biraz normalde olması gerekenden daha zor olacaktır. Bu nedenle pilotlar, uçağın iniş hedefini değiştirebilirler. Pilotlar, uçağın hedeflenen piste inemeyeceğini düşünüyorsa hedefi değiştirme yetkisi bulunuyor.
Uçaktaki sistemlerin de bir kısmı motorlara bağlı olarak çalışır. Bu nedenle motor arızası bazı hidrolik ve elektrik sistemlerini etkileyebilir. Ancak uçaklarda bu sistemler, başka motorlarla desteklenecek şekilde tasarlanmıştır. Yani bir motor bozulduğunda, onun görevini bir başka motor devam ettirebilir.
Bir yolcu olarak hala bir motorun durmasını korkunç bir olay olarak düşünebiliyor olabilirsiniz. Ancak bazı durumlarda pilotların uçuş sırasında motor sistemlerini sıfırlayıp baştan başlatabiliyorlar. Yani bütün motorların durduğu anlarda dahi yolculuk yapmaya devam etmiş olabilirsiniz.
Tüm motorlar durursa ne olur?
Öncelikle bir uçakta aynı anda bütün motorların durması oldukça küçük bir ihtimaldir. Çoğu motor problemi tek bir motorda görülür. Yine de bütün motorlar durursa bu acil bir durumdur. Ama üstesinden gelinebilir.
Bir uçağın uçmasına izin veren kuvvetler, uçağın motorları olmadan havada süzülmesine de izin verirler. Motorların çalışmaması ileri itme kuvvetinde eksiklik yaratacağı için irtifa kaybetmek gerekecektir. Ama bu gökten bir taş gibi düşüleceği anlamına gelmiyor. Kanatlar ve dümen ayarlanarak 10 mil ileri gidişte 1 mil irtifa kaybedilir. Yani 30.000 feette bütün motorlar durduğunda 50 mil(yaklaşık 80 km) süzülmek mümkündür.
Meydana gelmesi bu kadar küçük bir ihtimal gerçekleşir ve uçuş sırasında bütün motorlar durursa pilot bu süzülme mesafesini kullanarak uygun bir iniş alanı bulabilir. 2009 yılında her iki motoru karşılaştığı bir kaz sürüsü nedeniyle bozulan US Airways Flight 1549’un pilotu böyle bir inişi başarılı bir şekilde gerçekleştirmişti.
Uçmak birçok insan için son derece stresli bir deneyim olabilir. Ancak bahsettiğimiz gibi bütün motorların duracağı bir arıza gerçekleştiğinde dahi iyi eğitimli pilotlar ve profesyonel uçuş ekipleri krizi idare edebilirler. Güvenlik protokolleri uygulandığında, irtifa ve navigasyon ayarları hızlı bir şekilde yapılabilir. Bu şekilde yolcular ulaşmak için yola çıktıkları havalimanı olmasa bile bir uygun havalimanına sağlıklı bir şekilde inebilirler.
