Elon Musk’ın kurucusu olduğu SpaceX geçtiğimiz günlerde kendi uzay mekiği Crew Dragon’ı başarılı bir şekilde Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderdi. NASA astronotları Doug Hurley ve Bob Behnken, özel bir şirketin uzaya yolladığı ilk insanlar olarak tarihe geçtiler. Ancak bu tarihi göreve kadar yaşanan çok şey var. Bunların önemli bir kısmını da başarısızlıklar ve yitip giden hayatlar oluşturuyor.
Tüm başarısızlıklara rağmen uzay tarihini başarılarla hatırlamaya devam ediyoruz. Uzaya çıkan ilk insan olan Kozmonot Yuri Gagarin, Ay’a ayak basan ilk insan Astronot Neil Armstrong, uzaya çıkan ilk kadın Kozmonot Valentina Tereşkova bunlardan bazıları ancak bugün sizlere bilindik başarıları değil, 1960’lardaki Soğuk Savaş’ın ve uzay yarışının çok da bahsedilmeyen karanlık kısmını anlatacağız. ABD ve SSCB arasındaki uzay yarışında, propagandalar için hayatı hiçe sayılan insanlardan sadece birinin hikayesini... Bir uzay görevinde yaşamını yitiren ilk insan Kozmonot Albay Vladimir Komarov'u tanıyacağız.
Rütbeli bir asker, bir pilot, bir baba, bir eş:
Tam adıyla Vladimir Mihailoviç Komarov 1927’de Moskova’da doğdu. Sovyet Hava Kuvvetleri’nde başarılı bir subay pilot olarak mesleğine devam ettiği sırada 1950’de Valentina Yakovlevna evlendi. Yevgeni ve İrina adında iki çocuk sahibi oldu. Hava kuvvetlerinde pilotların çok fazla iş yüküyle uğraşmasına rağmen lisans eğitimine başladı. 1959 yılında “Zhukovsky Hava Kuvvetleri Akademisi”nden mezun oldu. Ardından “Hava Kuvvetleri Devlet Red Banner Bilimsel Araştırma Enstitüsü”ne atandı ve deneyimli albay pilot olarak ordudaki görevine devam etti.
Vladimir Komarov, 1960 yılında Sovyet Uzay Komutanlığı tarafından uzaya gidecek ilk kozmonotlar listesine seçilen en nitelikli pilotlardan biriydi. Uzay görevleri için aldığı eğitimlerin başında iki defa tıbbi yeterlilikte olmadığı için ismi geri çekilse de azmi ve iradesiyle 1962’de Vostok 4 uzay görevinde Kozmonot Pavel Popoviç’in yedeği olarak yer almayı başardı.
12 Ekim 1964’te ilk uzay uçuşunu Voskhod 1 uzay görevi ile birden fazla insanın tek kapsülde yer aldığı ilk uzay uçuşunun komutanı olarak gerçekleştirdi. Mürettebattaki diğer kozmonotlar Konstantin Feoktistov ve Boris Yegorov ile bir doktor ve bir bilim insanının katıldığı ilk uzay uçuşunu gerçekleştirdiler. Ayrıca insanların özel kıyafet giymediği ilk uzay uçuşunu da başarıyla tamamlamış oldular. Bu başarılı görevle birçok ilki gerçekleştiren SSCB, ABD’nin “Gemini Projesi”nden önce ilk çok insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirerek uzay yarışında büyük bir başarı ve propaganda kozu kazanmış oldu.
Uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin'in arkadaşıydı:
Takvimler 1966’yı gösterdiğinde dönemin Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanı Leonid Brejnev’in Lenin’in doğum gününe özel yapılmasını istediği Soyuz 1 ve Soyuz 2 görevleri için çalışmalar başladı. Soyuz 1’in görev planı; tek kişilik uçuş ile dünyanın yörüngesine yerleşmek ve ardından gönderilecek olan üç kişilik Soyuz 2 uzay aracı ile uzayda buluşmaktı. Soyuz 2 ile yollanan kozmonotlardan ikisi uzay yürüyüşüyle Soyuz 1’e geçecekler ve uzay uçuşunu tamamlayıp Dünya'ya döneceklerdi.
Soyuz 1 görevine as olarak Vladimir Komarov ve yedek olarak da eğitimden arkadaşı Yuri Gagarin seçildi. Henüz mühendislik aşamasında, Soyuz 1’in tasarımının bir kozmonotun gemiden güvenli bir şekilde çıkmasına ya da girmesine imkan vermediği fark edildi. Buna rağmen Komarov’un güvende olacağı söylenerek çalışmalara devam edildi.
Ardından yer çalışmalarına başlayan Komarov ve Gagarin teknisyenlerle birlikte 203 teknik hata buldular. Uzay aracının tabuttan farksız olduğunu belirterek görevin ertelenmesini istediler ancak o dönem Sovyet komuta zincirinde böyle bir talepte bulunmak çok tehlikeli bir adımdı. Yetkililerden kimse bunu dillendirmeye cesaret edemedi. Bunu dillendirebilecek tek kişi Sovyet Uzay Komutanlığı’nın baş tasarımcısı Sergey Korolyov da yakın zamanda ölmüştü. Yerine getirilen yardımcısı Valentin Mishin ise hem bu görev için yeterli değildi hem de siyasi baskıdan ve yerini kaybetmekten fazlasıyla korktuğu için bu durumu asla yetkililerle paylaşmadı.
Siyasi uzay yarışına kurban gidip ölmek istemeyen Komarov ve Gagarin’in ortak mücadelesi:
Uzaya çıkan ilk insan olarak halk kahramanı kabul edilen Yuri Gagarin görevin iptali için KGB (Sovyet Devlet Güvenlik Komitesi) çalışanı ve dostu Venyamin Russayev'e ulaştı. Russayev, dönemin başkanı Brejnev’e on sayfalık bir mektup gönderdi. Bu mektup Brejnev’e asla ulaşmadı. Mektuptan haberdar olan herkes ya rütbe düşürme ile cezalandırıldı ya görevden uzaklaştırıldı ya da Sibirya’ya sürgüne gönderildi.
İçinde bulunduğu durumu yakın çevresiyle paylaşan Komarov’a herkes görevden çekilmesini söylemesine rağmen Komarov, öleceğini bile bile çekilmeyi reddetti. O çekilseydi yerine arkadaşı Yuri Gagarin gidecekti ve bu sefer o ölecekti. Ayrıca görevden çekilmek onun orduda aldığı eğitimin temel ilkelerine tersti. Bu koşullar altında cesur Kozmonot Vladimir Komarov, Soyuz 1 görevi için çalışmalarına devam etti.
Arkadaşı Yuri Gagarin ise onun çekilmesini istiyordu çünkü kendisi bir halk kahramanıydı ve göreve o geçtiğinde görevin iptal olacağına emindi. Sovyet yetkililerin halkın tepkisinden çekinerek kendisinin ölmesine izin vermeyeceklerine inanıyordu. Tüm çabasına rağmen Gagarin arkadaşını ikna edemedi.
Ülkesi adına bir halk kahramanı olmadan önce fedakar bir dost olan Komarov, test uçuşu yapılmadan uzaya gönderiliyor:
Sovyet Uzay Komutanlığı, bilinen tüm bu sorunlara rağmen emir komuta zincirinin ve yaklaşan 50. yıl dönümünün yarattığı baskıyla görevi tamamlamaya karar verdi. Çalışmalar hızlı bir şekilde sürdürüldü. SSCB tarihinde ilk kez bir uzay aracı deneme uçuşu yapılmadan uzaya gönderildi. Soyuz 1, 23 Nisan 1967’de günümüzde Kazakistan topraklarında bulunan “Baykonur Uzay Üssü”nden gece fırlatılan ilk insanlı uzay aracı olarak yörüngeye gönderildi. Sovyet halkına propagandası bolca yapılan Soyuz 1 ve Komutan Kozmonot Albay Vladimir Komarov bir yıldız gibi uzaya uğurlandı.
Tam bir facia:
Fırlatmadan yörüngeye kadar başarılı ilerleyen görev, Soyuz 1 yörüngeye ulaştığındaysa tam bir faciaya dönüştü. İlk olarak uzay aracına enerji sağlayan iki güneş panelinden biri açılmadı. Bu uzay aracının yarı güçle çalışacağı anlamına geliyordu. Navigasyon sistemleri ve iticiler bozuldu. Komarov aracı yönlendirmeye yarayan iticilerin bozuk olmasına rağmen yörüngeye yerleşmeyi başardı ancak uzay aracının durumu oldukça kritikti.
Başta Soyuz 2 ekibi kurtarma görevi için teklifte bulundu. Yetkililer hem Soyuz 1’in kapısının giriş çıkışa elverişli olmaması hem de aynı sorunların Soyuz 2’de de görülme olasılığı nedeniyle bu teklifi reddettiler. Görevin ikinci basamağı yani Soyuz 2’nin fırlatılması hemen iptal edildi ve Komarov’a dönüşe geçmesi için emir verildi.
Eve dönüş: Bir yıldızın kayışı
Yörüngeden ayrılmadan önce Komarov eşiyle konuşmuştu. Sonrasında Sovyet Başbakanı Alexsey Kosigin, Komarov’a bir kahraman olduğunu ve ülkesinin onunla gurur duyduğunu söylemişti. Yörüngeden ayrılmadan önce dönüşe geçmek için aracını Güneş’le hizalanmaya çalışan Komarov, işlev dışı kalan iticiler yüzünden ancak 19. denemesinde başarılı oldu ve binerken ölümüne sebep olacağından emin olduğu Soyuz 1 uzay aracı ile inişe başladı.
Atmosfere girdikten sonra otomatik paraşüt açılmadı. Ardından yedek paraşütü açtı fakat yedek paraşüt de kapsüle dolandı ve işe yaramaz hale geldi. Başarısızlıklar silsilesi olan 1 gün 2 saat 47 dakikalık bu yolculuk, Soyuz 1 ve içindeki Kozmonot Albay Vladimir Komarov’un, Orenburg Oblastı'nda bulunan Orsk şehrinin 65 km doğusuna bir meteor gibi çakılması ile son buldu. Yapılan incelemelerde düşüş hızının yaklaşık 50-200 m/saniye ve yere çarptığında oluşan baskının yaklaşık 200 G kuvvetinde olduğu tahmin edilmektedir.
İddiaların bir kısmında İstanbul da var:
O dönemde İstanbul’da istihbarat toplamak için bulunan Amerikan Ulusal Güvenlik Dairesi (NSA) görevlilerinin, Soyuz 1 Türkiye üzerinde geçerken frekanslarına girip Komarov ve Sovyet yetkililer arasındaki konuşmaları dinledikleri iddia edilir. Komarov’un düşmeden önce videolu telefon kullanarak yaptığı iddia edilen konuşmada ağladığı ve Sovyet yetkililere “Beni bu kahrolası araca bindirenlere lanet olsun!” diyerek küfür ve hakaretler ettiği söylenir.
Bahsi geçen iddialar, bağımsız belgesel yapımcısı Jamie Doran ve bilim tarihçisi Piers Bizony ortak imzalı “Starman: The Truth Behind the Legend of Yuri Gagarin” adlı kitapta yer almaktadır. İddialara kaynak olarak da SSCB’nin resmi gazetesi Pravda’da yer alan tarihçi ve bilim yazarı Yaroslav Golovanov’un, Gagarin'in uçuş öncesinde kıyafet giyerek Komarov’un yerine geçmeye çalışmasına dair açıklamaları gösterilir. Eski KGB subayı Venyamin Ivanovich Russayev’in paylaştığı bilgiler, o dönem NSA görevlisi olarak İstanbul'da bulunan Peryy Fellwock’un anlatılarıysa iddiaların şekillenmesinde önemli paya sahiptir.
Bu iddiaları aslen Bangladeşli olan Amerikalı ünlü uzay tarihçisi Prof. Asif Azam Siddiqi, videolu telefonların uzay teknolojilerinde 1968’de kullanılmaya başlandığını belirterek yalanlar. Yaroslav Golovanov ise Pravda ya da başka bir mecrada asla böyle bir şey yazmadığını belirterek iddiaları reddetmiştir. Çocuk yaşta girdiği orduda gerçek bir komünist olarak yetişen Komarov’un, görev bilinci ve gökyüzü aşkı ile oluşmuş benliğini düşünürsek bu iddiaların ne kadar gerçeği yansıttığı tartışma konusudur.
Komarov'u ölüme iten Sovyet yetkililer, olayın ardından Komarov'un başında:
SSCB yönetiminin siyasi baskıları ve Sovyet yetkililerin ihmalleri yüzünden Soyuz 1 faciasında yaşamını yitiren Komarov’un cenaze töreni, görevden önce bıraktığı vasiyeti doğrultusunda açık tabut töreniyle yapılmıştır. Birçok kişiye göre bu vasiyet, öleceğinden emin olan Komarov’un sebep oldukları şeyi Sovyet yetkililere göstererek ettiği son hakaret olarak kabul edilir.
Komarov’un kaza alanından toplanan naaşı bir bölümü Kızıl Meydan'daki Kremlin Sarayı’nın bir nişine, diğer Sovyet büyüklerinin yanına gömülmüştür. Resmi cenaze töreni 26 Nisan 1967 de Moskova Kızıl Meydan'da yapılır. Kozmonot Albay Vladimir Mihailoviç Komarov Sovyet halkı tarafından bir kahraman olarak uğurlanır. Törenin ardından kaza alanındaki kalıntılardan kazınan gemiyle bütünleşmiş parçaları ise kaza alanına gömülerek oraya bir anıt yapılmıştır.
Ay'daki bir kratere ve bir asteroide Komarov'un adı verildi:
Hayatını kaybettikten sonra ikişer kez olmak üzere Sovyet Kahramanlık Madalyası ve Lenin Nişanı ile onurlandırılmıştır. Ay’da bir kratere ve 1971 yılında keşfedilen 1836 Komarov Asteroidi’ne adı verilmiştir. Aynı zamanda düştüğü Orenburg Oblastı’ndaki askeri bir kapalı şehir olan Komarovsky şehrine ve Krasnodar Krayı Yeisk şehrindeki bir pilot okuluna da adı verilerek onurlandırılmıştır. Fransız Uluslararası Havacılık Federasyonu (Federation Aeronautique Internationale) ise verdiği V. M. Kolarov diploması ile kahraman kozmonotun ismini yaşatmaktadır.
Komarov'un hikayesi Türkiye'de ve Türk sanatçılar tarafından tiyatro oyunu olarak bile sergilenmişti:
Ülkemizde ise tiyatro yazarı Memet Baydur tarafından Komarov’un hayatı ve Soyuz 1 uçuşu tiyatro olarak kaleme alınmış ve çok kez sahnelenmiştir. İki perdelik oyunun adı ise “Vladimir Komarov”dur.
1971 de NASA’nın “Apollo 15” Ay görevinde o güne kadar uzayda hayatını kaybeden astronot ve kozmonotlar anısına “Hadley-Apennine” iniş sahasına bırakılan anma plaketinde de adı vardır. Bu plaket yaygın bilginin aksine Neil Armstrong tarafından değil NASA astronotları David R. Scott ve James B. Irwin tarafından bırakılmıştır. Bu plaket, düşen bir astronotu ya da kozmonotu temsilen dibine bırakılan heykelcikle birlikte sonsuza dek orada kalacaktır.
- Kaynakça: NPR 1, NPR 2, Daily Telegraph, Smart History
