Ay’ın yüzeyinde her tarafı aynı parlaklıkta ve renkte olmayan, bir kısmı açık bir kısmı koyu alanlar dikkatimizi çeker. Lunar oluşumlar denilen bu yerlerin birçoğuna ise Türk isimleri verilmiş. Sayısı bir hayli çok olan bu isimlerin neden uzayın bazı yerlerinde yer aldığını merak ettiniz mi?
Listeyi hazırlarken göğsümüzün kabardığını söylesek de bizi en heyecanlandıran Atatürk isimli bir kraterin de varlığı oldu. Türkiye’nin ilk kozmografya kitabının da çıkmasına öncülük eden ulu önderden Fatih Sultan Mehmet'e, Mimar Sinan'dan Halide Edip Adıvar'a kadar önemli isimlerimizin Ay’da yer alması, biz Türkler için adeta bir gurur kaynağı.
Ay, insanoğlu için neden bu kadar önemli?
Dünya'ya en yakın gök cismi olan Ay'a yapılacak bir yolculuk, uzay araştırmalarının başlangıç noktasıdır ve insanların evrenin oluşumu hakkında bilgi edinmesi için ufku açar. Tabii ki uzay araştırmaları sadece evrenin kökenlerini öğrenme amacı taşımaz. Diğer gezegenlerde yaşam veya yeni enerji kaynakları olup olmadığı da araştırılmakta. Ayrıca Ay’a ulaşabilen bir ülkenin gururu ve kendine güveni de göz ardı edilemez.
Bugüne kadar hiç araç gönderememiş olsak da Ay’da Türk izleri var.
İngiltere'de International Lunar Society'nin kurucusu, British Astronomical Association Lunar Section'ın başkanı, Royal Astronomical Society'nin öğretim üyesi Dr. Hugh Percy Wilkins, 20 yıllık yürüttüğü çalışmaları sonucunda Ay'ın o zamana kadar olan en iyi haritasını çıkardı. Wilkins, Ay'daki bazı kraterlere ve bir sıradağa Türk adları verdi. İşte o isimler...
1- Mustafa Kemal Atatürk
Adını Danimarkalı astronom Roemer'den alan ana kraterin etrafındaki kraterler A, B ve C harfleriyle etiketlenmiştir. Ancak 1956’da gerçekleştirilen fikir birliğiyle, Ay ve kraterleri hakkında birçok çalışma yayımlayan Dr. Hugh Percy Wilkins’in atlaslarında, Römer’den sonraki en büyük kratere Atatürk adı verildi.
Atatürk krateri, 28.962 kilometre çapında derin halka şeklinde bir kraterdir. Merkez tepenin yüksekliği 30 metredir. Çoğu kaynak, kraterlere siyasi adlar verilmemesi kuralı olduğundan, hala "A" krateri olarak bahsetmektedir.
2- Fatih Sultan Mehmet
Ay yüzeyinde Toroslar’da yer alan ve 1958’de bu adı alan Fatih krateri de 60 km çapa sahiptir. Ağzı açık bir kraterdir ve etrafında da irili ufaklı birçok krater bulunur. Atatürk kraterine fazlasıyla yakındır.
3- Ali Kuşçu
Tam daire şeklinde olan ve sanki bir pergelle çizilmiş hissi yaratan Ali Kuşçu krateri, 60 km çapındadır. Astronomi alanında önemli çalışmalar yürüten Ali Kuşçu’nun adı gökbilimci Wilkins tarafından verildi.
4- Uluğ Bey
Ay’ın kuzeybatı kenarında yer alan ve 48 km çapında olan bu krater, Ay’ın bize görünen yüzündeki kenarına çok yakın olduğundan oldukça zor gözlemleniyor. Halka şeklindeki dağın iç kenarları dar olup üzerinde küçük tepeler sıralanır. Kraterin zemininde ve ortada bir başka sivri dağ vardır. Uluğ Bey grubu, biri sıradağ olmak üzere 5 kraterden oluşuyor.
5- Biruni
Dünyanın en üretici ve birçok disiplinde eser vermiş, “her şey”in ilkini ortaya koymuş alimi Biruni; Dünya’nın yuvarlak ve Güneş’in etrafında dönüşünden, organizmaların zamanla biçim değiştirdiğine dair evrim yaklaşımına, Amerika kıtasının varlığından, Ay’ın Dünya’nın uydusu olmasına kadar her şeyi söylemiş biridir. Bilim tarihinde 11. yüzyıl Biruni Çağı olarak da adlandırılıyor. Ay yüzeyindeki krateri tam olarak, 17 derece kuzey paraleli, 92 derece doğu boylamında yer alıyor.
6- İbn-i Sina
Batı dünyasının Avicenna adıyla tanıdığı İbn-i Sina’nın adını taşıyan krater, zamanla aşınmış ve zor gözlemlenebiliyor. Büyük bir bölümü silinmiş olsa da ana hatları fark edilebiliyor. Kraterin güney kenarında ise irili ufaklı birçok krater yer alıyor.
7- Nasıruddin Tusi
Tarihte “Azerbaycan’ın ilk rasathanesini kuran Türk” olarak tanınan Horasanlı büyük astronom Tusi’nin adı, günümüzde Ay’ın güney yarımküresindeki dev bir kraterde yer alıyor. Tam olarak 41 derece güney ve 12 derece doğu boylamı arasında uzanıyor.
8- Halide Edip Adıvar
Halide Edip Adıvar’ın adını taşıyan krater, sadece kadınların adlarının verildiği dişi gezegen Venüs’te yer almakta. Batı Afrodit Dağları’nın kuzeyinde yer alan kraterin çevresinde, rahatça gözlemlenebilen parlak maddeler bulunuyor.
9- Mihri Hatun
Osmanlı şairi Mihri Hatun’un da adı tıpkı Halide Edip Adıvar gibi Venüs’te bir kraterde yaşıyor. Tam olarak 40 derece kuzey enlem, 87 derece batı boylamları arasında 40 kilometre çapında bir kraterdir.
10- Mimar Sinan
Merkür’deki kraterler dünyanın çeşitli kültürlerinden tarihte iz bırakan ve en az 50 yıldır ünlü olan sanatçıların, ressamların, müzisyenlerin ve yazarların adını taşıyor. Mimar Sinan da bunlardan birisi. Merkür yüzeyindeki 147 km çapındaki kraterde yer alıyor. 15,5 derece kuzey ve 29,8 derece batı boylamları arasında yer almaktadır.
11- Sabri Berkel
Üsküp doğumlu Türk ressam Sabri Berkel de Merkür’de yaşayan sanatçılarımızdandır. Berkel, 21 kilometre çapında ve kraterin ortasında koyu maddeler içeriyor. Parlak bir çıkıntıya sahip kraterin etrafında yer alan diğer kraterler de parlak görünümdeyken, sadece Berkel kraterinin ortası koyudur. Bu koyuluğun sebebi hala araştırılmaya devam ediliyor.
12- Ankara
Gök cisimleri, keşfeden kişilerin verdikleri adlarla anılıyor. 1948 yılında Ankara Üniversitesi Astronomi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışan Alman Gökbilimci Prof. Reinmuth tarafından bulunan asteroide “Ankara” adı verildi.
13- Dumlupınar
Uzay boşluğunda dolanan gezegenciklerden birinin adı da Dumlupınar. 2003 yılında IAU’da görevli Muazzez Kumrucu Lohmiller tarafından bulunan bir asteroide ise 4 Nisan 1953 yılında bir İsveç gemisiyle çarpışarak Çanakkale Boğazı’nda batan “Dumlupınar” gemisinin adı kondu.
14- Sinop
23,5 güney, 249,5 batı koordinatlarında yer alan Mars'taki bir çarpma krateridir. 15 kilometre çapındadır ve 1991’de bu isim verilmiştir.
15- Tarsus
Mars'ın Oxia Palus kraterinde bulunan bu çarpma krateri, 23,3 kuzey ve 40,3 batı koordinatlarında, 19 kilometre çapındadır. 1976’da ise kendisine Tarsus ismi verildi.
Bu isimlendirmelerin temel kurallar dahilinde olduğunu ve tarihi birikimin de bu noktada önemli olduğunu görüyoruz. İsimlendirmelerde politik ya da askeri isimlerin kullanılmamasına, tek kelime ve kolayca okunabilir olmasına ve 16 harften fazla olmamasına dikkat edilmektedir.
Ay, Mars ve Venüs’ün yüzeyinde görünen engebeli, açık ve koyu renkli alanların birçoğuna ve hatta uzayın derinliklerindeki birçok noktaya verilen önemli Türk ilim insanlarının isimleri sonsuza dek, gururla uzayda yaşayacaktır.
Uzayla ilgili diğer içeriklerimiz:
