28 Temmuz 1914 tarihinde başlayan ve 4 yıl boyunca devam eden, dünyanın en büyük küresel savaşlarından bir tanesi olan Birinci Dünya Savaşı sonrasında farklı antlaşmalar sağlandı. Milyonlarca askerin ve sivil vatandaşın hayatını kaybettiği, ekonominin neredeyse çöktüğü bir dönem olduğu için yoksulluğun olduğu bu dönem sonrasında, dönemin ABD Başkanı tarafından Wilson İlkeleri olarak bildiğimiz maddeler yayımlandı. ABD Kongresi'nde duyurulan Wilson ilkelerinin amacı her ne kadar barış olsa bile, bazı ülkeler tarafından farklı bir şekilde yorumlandı.
Wilson İlkeleri nedir, kaç maddeden oluşur?
Tüm dünyayı etkileyen Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru, dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Woodrow Wilson tarafından 14 ilke açıklandı. ABD Başkanı, adına Wilson İlkeleri olarak bilinen bu ilkeleri açıklayarak, dünya üzerinden tekrardan bu tarz savaşların meydana gelmemesini ve artık tamamiyle barış odaklı ilişkiler kurulmasını istiyordu.
Amerika Birleşik Devletleri Kongresi’nde, başkan Wilson tarafından açıklanan bu 14 ilke, yeni bir dünya düzeninin ilk adımlarındandır diyebiliriz. O dönem açıklanan bu ilkeler, savaşa giren ülkelerin büyük bir çoğunluğu tarafından kabul edilmedi.Wilson İlkeleri’nin maddeleri:
- Yapılacak olan tüm barış antlaşmaları tamamiyle açık ve şeffaf bir şekilde yapılacak, uluslar arası gizli antlaşmalar artık yapılmayacak. Gizli diplomasi tamamiyle ortadan kalkacak, yerine açık diplomasi gelecek.
- Uluslararası sözleşmeler ile kapatılan denizler haricinde, tüm denizlerde gidiş geliş tamamiyle serbest olacak.
- Bu barışa katılacak uluslar arasında ekonomiye yönelik bütün engeller kaldırılacak, ticari ilişkiler esnasınsa eşitlik kabul edilecek.
- Ülkelerdeki silah gücü, ülkenin iç güvenliğini koruyabilecek seviyeye indirilecek ve ülkeler bunun haricinde silahlanmayacak.
- Sömürgelerin yaptığı talepler, tamamiyle tarafsız bir şekilde ele alınacak ve halkın çıkarları da düşünülerek bir sonuca varılacak.
- Rusya’da bulunan tüm yabancı askerler geri çekilecek, Rusya’nın tekrardan kendisi tarafından yönetilmesi için önlemler alınacak.
- Yabancı askerler Belçika’dan çekilecek, Belçika yeniden özgürlük haklarına sahip olacak.
- Fransa’ya yapılan haksızlığa son verilecek, işgal edilen Fransız toprakları tekrardan Fransa’ya geri verilecek.
- İtalya ülkesinin sınırları, ulusal düzeyde tekrardan düzenlenecek.
- Avusturya-Macaristan halkının uluslar arasındaki yeri korunacak, halk güvence altına alınacak ve halka özerk gelişme olanağı tanınacak.
- Sırbistan denizde serbest ve güvenilir bir kapıya sahip olacak, Romanya, Sırbistan ve Karadağ yabancı askerler tarafından boşaltılacak ve geri iade edilecek, Balkan devletleri birbirleriyle olan ulusal ilişkilerini tekrardan dostça düzenleyecek. Balkan devletlerine uluslar arası siyasal ve ekonomik bağımsızlıklarının, sınırlarının korunacağı hakkında garantiler verilecek.
- Osmanlı İmparatorluğu’nda bulunan Türk kesimlere egemenlik hakkı tanınacak, Türk yönetiminde bulunan diğer uluslara da özerk bir gelişme için fırsat sağlanacak. Çanakkale Boğazı uluslar arası garanti çerçevesinde tüm devletlerin ticari gemilerine açılacak.
- Bağımsız Polonya devleti kurulacak
- Tüm devletlerin siyasi bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü karşılıklı bir şekilde garanti altına almak amacıyla, Uluslararası Milletler Teşkilatı kurulacak.
Peki Wilson İlkeleri’nin amacı nedir?
Woodrow Wilson tarafından açıklanan Wilson İlkeleri’nin amacı nedir sorusuna gelecek olursak, ilkeler ABD çıkarlarına hizmet ediyor. Her ne kadar Wilson bu ilkelerin gizli amaçlarını dile getirmese bile, diğer ülkeler tarafından bu ilkelerin gizli amaçları olduğunu söylendi.
Wilson İlkeleri, açık olarak baktığımızda; yeni sömürgelerin önüne geçebilebilmesi, işgal edilen ülkelerin haklarının ve topraklarının tekrardan geri verilebilmesi, tüm sözleşmelerin açık bir şekilde yapılması ve savaşın son bulması gibi amaçlara sahip. Diğer ülkelere göre Wilson İlkeleri, ABD’nin diğer ülkeler arasında yapılan antlaşmayı görüntüleyebilmeyi hedeflediğini söylüyordu ve ABD, bu antlaşmalara gerektiğinde müdahale etme hakkını da kazanmaya çalışıyordu. Bu konuları kapsayan madde ise gerçekleşmedi.
Osmanlı İmparatorluğu’na verilen hak, İmparatorluğun toprak ve nüfus bütünlüğünü büyük ölçüde kaybetmesine neden oldu. Çünkü bölge halkları kendi devletlerini kurabilme imkanını yakaladı.
Wilson İlkeleri’nin önemine bakalım:
Amerika Birleşik Devletleri tarafından duyurulan Wilson İlkeleri, açık olduğu kadar gizli nedenlere de sahip olsa bile, Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinde büyük bir rol oynamayı başardı. Çünkü İttifak Devletleri bu ilkeler sonucunda umutlandı. Bu ilkelere göre zarar gören ülkeler tekrardan işgalden kurtulacak, ekonomik özgürlüklerine geri kavuşacaktı. İttifak Devletleri her ne kadar bu ilkeleri bir kurtuluş yolu olarak tanımlamış olsa bile, İtilaf Devletleri bir üst başlıkta bahsettiğimiz gizli nedenlerini ortaya çıkardı.
Wilson İlkeleri’nin sonuçları:
Savaş sonrasında mağlup olan devletler, Wilson İlkeleri hakkında ümitlendiler. Çünkü, Wilson İlkeleri savaş yerine tamamiyle barışı hedefledi. Bununla birlikte, İtilaf Devletleri bu ilkeleri kabul görmedi. Ama Amerika’dan gelen desteği de kaybetmemek adına, kabul etmiş görünümü vermeye çalıştı. Galip ülkeler, bu ilkeleri kendilerince yorumladılar ve ilkelerin asıl amacını açıkladılar.
Bununla birlikte, 12. maddede bulunan Osmanlı İmparatorluğu ilkesi ile birlikte azınlıkların bağımsız devlet kurabilme imkanını kazandı. Bu da Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarının parçalanmasına neden oldu.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında ABD Başkanı tarafından açıklanan Wilson İlkeleri, her ne kadar barışı sağlamaya çalışsa bile bazı dengesizliklere yol açtı. Sizler için ABD Kongresi’nde duyurulan Wilson İlkeleri nedir, Wilson İlkeleri amacı nedir gibi soruları yanıtladık. Sizler ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından açıklanan Wilson İlkeleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Bizlerle yorumlarda paylaşmayı unutmayın.
