Piromani, literatürde yangın çıkarmaya karşı koyamama şeklinde kendini gösteren bir tür dürtü kontrol bozukluğu olarak geçer. Piromanisi olan kişiler, yangın çıkarmanın zararlı olduğunu bilirler. Ancak yangın çıkarmak, birikmiş gerginliklerini ve kaygılarını gidermenin tek yoludur. Piromaniden muzdarip kişiler, ateş yaktıktan sonra tatmin veya rahatlama hissederler.
Piromani, insanlar tarafından çoğunlukla yanlış adlandırılabilir. Bu yanlışlıkların en büyüklerinden biri, bir kundakçının ya da yangın çıkaran herhangi birinin piromanyak olarak kabul edilmesi sayılabilir. Piromani, genellikle kundakçılık veya yangın çıkarma terimleriyle eşanlamlı olarak kullanılır, ancak bu kavramlar birbirinden hayli farklı.Piromani psikiyatrik bir durum iken kundaklama suçtur. Son derece nadir olan bu psikolojik rahatsızlık çok nadir olduğundan dolayı da çok araştırılmış bir rahatsızlık değil. Bu nedenle sebebi ya da tedavisi henüz tam olarak bilinmiyor.
Piromani bozukluğu belirtileri:
Piromanisi olan biri yaklaşık 6 haftada bir sıklıkta yangın çıkarır. Semptomlar ergenlik döneminde başlar ve yetişkinliğe kadar sürebilir. Piromaninin diğer belirtilerini aşağıdan okuyabilirsiniz:
- Yangın çıkarmak için kontrol edilemez bir dürtü
- Yangınlara ve onun gereçlerine karşı duyulan hayranlık
- Yangın çıkarırken veya görürken zevk, acele veya rahatlama
- Yangının başlamasıyla ilgili gerginlik veya heyecan
Piromani nedenleri
Piromaninin kesin nedeni henüz bilinmemektedir. Piromani, diğer zihinsel sağlık koşullarına benzer şekilde, beyin kimyasalları, kişide stres oluşturan sebepler veya genetikteki belirli dengesizliklerle ilgili olabileceği düşünülüyor.
Genel olarak, bir piromani teşhisi olmadan yangın çıkarmanın birçok nedeni olabilir. Bu nedenlerini de aşağıda listeledik:
- Diğer psikiyatrik bozukluklar: Piromanisi olan kişilerin genellikle başka psikiyatrik sorunları vardır. Bunlar anksiyete, maddelerin kötüye kullanımı, bağımlılık, depresyon, dikkat eksikliği bozukluğu, duygudurum bozuklukları veya öğrenme güçlüğü olabilir.
- Kalıtım: Piromani, bir tür dürtü kontrol bozukluğudur. Yapılan araştırmalarla bu tür bozuklukların genetik bir bileşeni olduğu söyleniyor. Piromani gibi dürtü kontrol bozukluğu olan kişilerin psikiyatrik hastalıkları olan akrabaları olma olasılığı diğer insanlara kıyasla çok daha yüksektir.
- Beyin kimyasalları: Beyniniz nasıl düşündüğünüzü, hareket ettiğinizi ve hissettiğinizi kontrol eden kimyasallar üretir. Beyinlerinde kimyasal dengesizliği olan kişiler piromaniye daha duyarlı olabilirler.
- Stresörler: Piromani, büyük bir kayıp veya çocuk istismarı gibi stresli olaylarla bağlantılı olabilir.
- Tetikleyiciler: Bazen bir düşünce veya ilaç gibi tetikleyiciler beyin kimyasallarınızda değişikliklere neden olabilir. Bu, ateş yakmayı iyi hissetmekle ilişkilendirmenize neden olabilir.
Piromani ve genetik
Her ne kadar piromani vakalarının nadirliğinden dolayı rahatsızlığın araştırmaları sınırlı olsa da, piromani dürtüselliği kalıtsal olarak kabul edilebilir. Bu durum sadece piromani ile sınırlı değil. Birçok zihinsel bozukluk orta derecede kalıtsal olarak kabul edilir. Dürtü kontrolünü düzenlemeye yardımcı olan dopamin ve serotonin, genlerimizden etkilenebilir.
Piromani genellikle 18 yaşına kadar teşhis edilmez, ancak piromani semptomları ergenlik döneminde ortaya çıkmaya başlayabilir. Bazı bilimsel raporlar, piromani başlangıcının bireylerde 3 yaşında ortaya çıkabileceğini öne sürüyor. Piromani başlangıcı olarak kabul edilebilen, çocukken bir şeyler yakma eylemleri, çocuklarda pek çok nedenden dolayı ortaya çıkabilir ve yüzde yüz olarak piromaniye yorulmaması gerekir.
Piromani için kimler risk altında?
Daha önceden de çok fazla söylediğimiz gibi piromani oldukça nadir bir rahatsızlık. Bu sebeple diğer koşullar kadar kapsamlı bir şekilde incelenmemiştir. Şimdiye kadar yapılan araştırmalara göre piromani aşağıdakilerle ilişkilendirilmiştir:
- Erkeklerin piromanik olma olasılıkları kadınlara göre çok daha yüksek
- Normal zekanın altında bir zekaya sahip olmak
- Duygudurum bozukluğuna sahip olmak
- Çocukken kötü muamele görmek
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip olmak
- Aile içi stres
Piromani teşhisi
Piromani, daha önce yazımızın yukarılarında da bahsettiğimiz gibi araştırma eksikliği nedeniyle nadiren teşhis edilir. Teşhisin zorluğundan dolayı piromanik bir bireyin aktif olarak yardım araması gerektiğinden ve çoğu insanın ihtiyacı olmadığını düşünmesinden dolayı teşhis koymak genellikle zordur.
Bazı piromani vakaları depresyon gibi bir duygu bozukluğu gibi farklı bir durum için tedaviye gittikten sonra teşhis edilebilir. Ancak bu rahatsızlığın teşhisi profesyonel biri tarafından yapılmalıdır. Bu nedenle eğer yangın sizde yukarıdaki hisleri ortaya çıkarıyorsa bir profesyonelle görüşmenizi öneririz. Unutmayın psikolojik rahatsızlıklar utanılacak durumlar değildir ve tedavi edilebilirler.
Piromani tedavisi
Pyromania, tedavi edilmezse kronik olabilir, bu nedenle piromanik bireylerin yardım istemesi son derece önemlidir. Bu rahatsızlıkla ilgili doktorların tavsiye ettiği tek bir tedavi yoktur. Piromaninin tedavisi, her rahatsızlıkta olduğu gibi, kişiden kişiye de değişiklik gösterebilir. Bu sebeple yardım isteyen piromanik için en iyi kombinasyonu bulmak zaman alabilir. Piromani tedavisinde kullanılan bazı seçenekleri aşağıda bulabilirsiniz.
- Bilişsel davranışçı terapi
- Kaçınma terapisi gibi diğer davranışsal terapiler
- Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar) gibi antidepresanlar
- Anksiyete önleyici ilaçlar (anksiyolitikler)
- Antiepileptik ilaçlar
- Atipik antipsikotikler
- Lityum
- Anti-androjenler
Bilişsel davranışçı terapi, bir kişinin dürtüleri ve tetikleyicileri üzerinde çalışmaya yardımcı olur. Doktorlar, hastalarının dürtüleriyle başa çıkmaları için kendi başa çıkma tekniklerini bulmalarına da yardımcı olur. Ayrıca bir çocuk piromani teşhisi alırsa, ebeveynleri ile ortak terapi ya da ebeveyn eğitimi de gerekebilir.
