Dünyanın tüm dillerinde geçmişten günümüze aktarılan pek çok deyim ve atasözü var. Şanslıyız, Türkçemiz atasözü ve deyim konusunda dünyanın en zengin dillerinden bir tanesi. Maalesef pek çoğunu anlamını ya da içeriğini tam olarak bilmeden kullanıyoruz. Mesela ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözü, belki de en sık kullanılan ama içinde geçen yen demek bilinmeyen bir atasözüdür.
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ ne demek herkes bilir ancak bu sözde geçen yen ne demek pek çok kişi bilmiyor ya da daha da kötüsü yanlış biliyor. Kol kırılınca içinde kalsa kalsa kemik kalır, yen demek kemik demektir diye düşünüyorsanız yanlış biliyorsunuz demektir. Neyseki doğru yerdesiniz. Gelin ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözüne yakından bakalım ve yen ne demek doğrusunu görelim.
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ ne demek?
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözü, birbirine bağlı olan küçük gruplar arasında yaşanan olayların kötü da olsa bu grup içinde kalacağı ve dışarıya aktarılmayacağı anlamına gelir. Bu atasözü çoğu zaman aile, akrabalar, arkadaş grubu, inanç grubu, siyasi parti gibi manevi bağ ile birbirine bağlı olan grupları kapsar.
Özellikle son yıllarda pek çok siyasi parti üyesinin ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözünü kullandığını duymuşsunuzdur. Hatta bu atasözünü genele yayarak ülke, millet ya da ümmet genelinde kullananlar da vardır. Ancak anlam olarak bu kadar geniş gruplardan ziyade aile gibi çok daha küçük grupları kapsamaktadır.
Türk Dil Kurumu’na göre yen ne demek?
- isim Giysi kolu:
"Yalnız ellerini yıkadı, kuruladı, yenlerini indirdi." - Ömer Seyfettin
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözünün anlamı nedir?
Türk Dil Kurumu’na göre yen demek öğrendiğimize göre ufak bir aydınlanma yaşamış olduğumuzu düşünüyoruz. Yani ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ demek kol kırılır ama kemik içeride kalır demek değildir; kemik kırılır, giysi kolunun içinde gizli kalır demektir.
Basit kırıklar et içinde kaldığı için zaten röntgen çekmeden fark etmek zordur. Ancak büyük kırıklar eti deler ve dışarıdan görünür. İşte öyle bir zamanda bile yen yani giysi kolu sayesinde o kırık fark edilmez. Yen o kırığı hem gizli tutar hem de korur.
Eski Türkçede kullanılan ‘baş yarılır börk içinde, kol kırılır yen içinde’ atasözü aslında yen ne demek gösteriyor. Baş yarılır ama börk adı verilen bir şapka altında kaldığı için fark edilmez, kol kırılır ama yen adı verilen giysi kolu altında kaldığı için fark edilmez. Bu atasözlerinin tekstille bu kadar iç içe olacağı kimsenin aklına gelmezdi.
Yen kelimesinin diğer anlamları:
- isim, bitki bilimi Yılanyastığıgiller, muzgiller vb. bitki familyalarında, çiçeklerin üzerinde bir örtü gibi duran ve çoğu renkli olan bir çiçek yaprağı.
- isim, İngilizce yen Japonya para birimi.
Türk Dil Kurumu’na göre yen kelimesinin iki farklı anlamı daha olduğunu görüyoruz. Farklı sözlükleri incelediğimiz zaman yen kelimesinin hafif, arkadaş, iyi, henüz, yan, inmek gibi pek çok farklı anlamda daha kullanıldığını görüyoruz. Ancak asıl anlamı giysi kolu ve bitki bilimindeki terim kullanımıdır.
Atasözlerinin ve deyimlerin anlamları neden değişiyor?
Atasözleri ve deyimlerin anlamları uzun yıllar içinde değişiyor çünkü dil, yaşayan bir varlıktır. Yalnızca Türkçemizde değil, dünyanın tüm dillerinde yaygın olarak kullanılan atasözleri ve deyimlerin anlamları farklılaşmıştır. Aslına bakacak olursak zaten atasözleri ve deyimlerin görevi budur, kulağı tersten göstererek nasihat vermektir.
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ gibi bazı atasözleri ve deyimlerde ise anlam değişiminden ziyade bilgisizlikten bahsetmek doğru olacaktır. Sonuçta bu atasözünün anlamını biliyoruz ama yen ne demek bilmiyoruz. İnsan zihni bu noktada benzetme yaparak yen demek, olsa olsa et demektir diyor ve işin içinden sıyrılıyor.
Toparlamak gerekirse; zaten atasözleri ve deyimlerin görevi, farklı sözleri farklı anlamlarla vermektir. Ancak zaten ortaya leziz bir zenginlik sunan bu sözleri incelemez ve ne anlama geldiklerini çözmeye çalışmazsak ortaya bir karmaşa çıkacaktır. Bu nedenle kültürümüzün temelini oluşturan dili ve dilin en önemli zenginliği kabul edilen atasözleri ve deyimler üzerinde biraz olsun düşünmeliyiz.
Dilimizde en sık kullanılan atasözlerinden biri olan ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ ne demek, içinde geçen yen ne demek gibi merak edilen soruları yanıtladık ve konu hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Bu tür anlamı yanlış bilinen kelimeleri yorumlarda paylaşabilirsiniz.
