Türkiye'de bir süredir konuştuğumuz konulardan bir tanesi, "yeni ekonomik model". Üstelik Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati'nin, "Yeni ekonomik model tutmazsa ne yapacaksanız?" sorusuna "Üzülürüm." şeklinde yanıt vermesi, vatandaşın kafasını daha da karıştırdı. Ancak şimdi ortaya çıkan bir rapor, bu kafa karışıklığını giderecek gibi görünüyor.
DÜNYA, Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Danışmanı Cemil Ertem tarafından hazırlanan ve kasım ayının sonunda yetkililere sunulan "Yeni Ekonomik Model Gerekçeleri-Getirileri” isimli rapora ulaşmayı başardı. Bu rapor, Türkiye'de uygulanmaya konan yeni modelin tanımını, neden gerekli olduğunu ve bu ekonomik modelin Türkiye'ye neler kazandırabileceğini anlatıyor. Dilerseniz hep birlikte, söz konusu raporda yer alan bilgilere tane tane bakalım.
Yeni ekonomik model nedir?
Aralarında Türkiye'nin de olduğu pek çok ülke, "yüksek faiz-düşük kur" şeklindeki ekonomik modeli uygularlar. Bu ekonomik model, "tipik IMF reçetesi" olarak isimlendirilir. Türkiye'nin uygulamaya koyduğu yeni ekonomik model ise bunu tersine çeviriyor. Yeni modele göre Türkiye, düşük faiz-yüksek kur yöntemini tercih edecek. İşte yeni ekonomik model, en basit haliyle bu şekilde tanımlanabilir.
Önceki ekonomik modelden neden vazgeçildi?
Cemil Ertem'in hazırladığı raporda, yüksek faiz-düşük kur modelinden neden vazgeçildiği açıklanıyor. Bugüne kadar uygulanan ekonomi politikalarının sonuç vermediğine vurgu yapan raporda, "Yüksek faiz, düşük kura dayalı ekonomik model bir yandan yüksek faiz maliyetleri nedeniyle yatırım ortamını zayıflatırken, diğer yandan ihracatta rekabet gücümüzü azaltmaktadır.” ifadelerine yer veriliyor.
Önceki ekonomik model, Türkiye'ye ne gibi zararlar verdi?
Yeni Ekonomik Model Gerekçeleri-Getirileri isimli raporda yer alan bilgilere göre bugüne dek uygulanan yüksek faiz-düşük kur politikası, Türkiye'ye bazı hususlarda zarar verdi. Örneğin; Türkiye'deki düşük kur oranları, ithalatın ihracattan daha fazla olmasına yol açtı. Bu durum, cari açığın sıcak para ile finanse edilmesine neden oldu. Ayrıca büyüme oranları istenen düzeyde olmadı. Bu süreçte istihdam artırılamadı. Bütçede sıkılaşma, yatırımların durması ve ücret artışlarının yapılamaması gibi sorunları da ortaya çıkaran önceki model, nihayetinde de vergi artışları ve yoksullaşmayı karşımıza çıkardı.
Yeni ekonomik modelin amacı nedir?
Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Danışmanı Cemil Ertem'in hazırlayıp sunduğu rapor, yeni ekonomik modelin temel amacını şöyle açıklıyor: Yeni ekonomik modelde düşük faiz ortamı ile yatırımların desteklenmesi, büyümenin ve istihdamın sürdürülebilir hale getirilmesi, rekabetçi kur avantajı ve yatırımların artmasıyla ihracatın artırılması ithalatın düşürülmesi ve nihayetinde cari açığın cari fazlaya evrilerek dış borca bağımlılığın ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır.
Yeni ekonomik modelin hedefi nedir?
Hazırlanan rapora yeni ekonomik modelin dört önemli hedefi var. Bu hedefler şöyle açıklanıyor:
- Dolaylı vergilerin azaldığı, doğrudan vergilerin arttığı çağdaş bir bütçe anlayışına geçmek.
- İhracatı artırıp ithalatı azaltarak, temel döviz arz talebi dengelenecek.
- Doğrudan yabancı sermaye girişlerini özendirip sıcak para girişlerini azaltarak kurda ve dış finansmanda istikrar sağlanacak.
- Dış finansal şoklara karşı korunaklı, kırılgan olmayan bir ülke haline gelinecek.
Yeni ekonomik model, cari açığı nasıl kapatacak?
Yeni Ekonomik Model Gerekçeleri-Getirileri raporu, Türkiye'nin en büyük sorunlarından haline gelen cari açıkla ilgili şu yorumda bulunuyor: Cari açığın finansmanında uzun yıllar büyük rol oynayan portföy yatırımlarının (sıcak paranın) yüksek seviyelerde oluşu, TL üzerinde baskı yaratan unsurların başında gelmiştir. Yeni model ile birlikte azalan cari açık, finansman ihtiyacı üzerindeki yükü azaltacağından, bu durumda hem net döviz açığı kapanmış hem de yabancıların hisse senedi ve borç senetleri piyasasında yarattığı kırılganlık azalmış olacaktır.
Yeni ekonomik modelde uygulanacak politikalar nedir?
- Net döviz girişine, küresel rekabete dayalı bir dış ticaret rejimi.
- Düşük faizle yatırımları önceleyen, ihracatın ithalatı karşılama oranının çok üzerinde olduğu, cari fazla veren, küresel rekabette ve teknoloji ihracında öncü yeni bir büyüme modeli.
- Toplam faktör verimliliğini esas alan, nitelikli işgücü ile hakkaniyetli bir ücret politikasına önem veren, refah düzeyi giderek artan bir üretim ve teknoloji üssü olmaya öncelik vermek.
Yeni ekonomik modelde hangi reformlar yapılacak?
- Sağlıklı işleyen, mali derinliği ve çeşitliliği esas alan bir finansal yapı.
- Banka sistemimizin sermaye ve aktif kalitesini yukarı çekmek.
- Reel sektörü banka sistemi dışında da finanse edecek çağdaş finansal yapıları hızla oluşturmak.
- Tarımda kendine yeterli, tarladan sofraya arz zincirini ve fiyatlamasını en sağlıklı şekilde sağlayarak gıda enflasyonunu gündemden kaldırmak.
Türkiye'deki enflasyon neden çok yüksek?
Cemil Ertem, Türkiye'nin acı gerçeği haline gelen enflasyonun nedenlerini de açıkladı. Enflasyonun bu kadar yükselmesinin temel nedeninin enerji ve emtia fiyatlarındaki küresel çaplı yükseliş olduğu ifade edilirken, bunun Türkiye'ye özel bir durum olmadığı belirtildi.
